İkinci Ders: Harfler ve Okunuşları

A a / A a 

Kapalı, alçak, orta sesli; Türkçedeki “а” gibi vurgu altında, ağzın daha arkasından çıkan arka sesli bir harftir. Kelimenin içerisinde hafif uzatılarak okunan bir sestir. 

Ба/ba, ва/va, фа/fa, Га/ga, да/da, на/na, Ла/la, ма/ma, ра/ra

Æ æ / Æ æ 

Alçak orta sesli bir harftir. Fakat genel olarak “a”nın ağızdan çıktığı yerin daha önünden çıkar. Türkçe olarak kesin karşılığı yoktur. Sadece kesin olan Türkçedeki “a, ı, e” arası bir ses olup bazı durumlarda vurgusuz olarak söylenen Türkçe “a”, bazen “ı” veya “e” ile bağlanabilir. 

Ба/ba, бæ/bæ, на/na, нæ/næ, Ва/va, вæ/væ, ма/ma, мæ/mæ, Да/da, дæ/dæ, ра/ra, pæ/ræ, Фа/fa, фæ/fæ

Б б / Б б 

Türkçedeki b sesinin karşılığıdır. Patlamalı çift dudak ünsüzüdür. İç ve ön seslerde sıklıkla kullanılan bir harftir.

Ба/ba, бæ/bæ, бы/bı, бу/bu, би/bi

В в / В в 

Türkçedeki "V,v" sesinin tam karşılığıdır. Sesli bir diş dudak ünsüzüdür.

Вы/vı, Ва/va, Вæ/væ, Ву/vu

Г г / Г г 

Türkçedeki "G,g" sesinin karşılığı olmakla birlikte Türkçede daha çok katı patlamalı titreşimli bir art ya da ön damak sesdeşidir. Ancak bu harf Hint-Avrupa dillerinde basit patlayıcı bir sese dönüşür. Ön ve iç seslerde kullanılır. 

гы/gı, гу/gu, гæ/gæ, га/ga, 

Гъ гъ / Гъ гъ 

Türkçede "Ğ,ğ" sesi ile karşılanabilir. Ancak daha kalındır. Kril alfabesindeki "ъ" işaretinin önündeki harfin sesini kalınlaştırıcı bir etkisi vardır. Bu nedenle daha çok soluklu patlayıcı bir sestir.Arap alfabesinde Gayın harfine karşılık gelir. “Ağa", "ağız", "ağaç", "ağlama" gibi kelimeleri söylerken çıkarttığımız sese eşdeğerdir. 

гъа/ğa, гъæ/ğæ, гъе/ğye, гъи/ği, гъо/ğo, гъу/ğu, гъуы/ğuı, гъы/ğı, агъ/ağ, æгъ/æğ, егъ/yeğ, игъ/iğ, огъ/oğ, угъ/uğ, ыгъ/iğ 

Osetçede “гъ/ğ” harfiyle başlayan sözcüğe rastlanmaz. Yalnızca aşağıdaki ünlemler bulunur. Bu ünlemlerdeki “гъ/ğ” sesi biraz yumuşatılarak “h” sesi ile okunmalıdır. Bu ünlemler Türkçe karşılıklarıyla benzerdir.

Örneğin:

гъаа (haa) / ğaa (haa!),
гъæй (hæй) / ğæy (hey!),
гъæйтт! (hæйтт) / ğæytt (heyytt!) vs.. gibi.

Д д / Д д

Türkçedeki "D,d" sesinin karşılığıdır. Titreşimli ve katı patlamalı bir diş sesdeşidir. İç, ön ve son seslerde kullanılır. 

дæ/dæ, ды/dı, ду/du, да/da, æд/æd, фæд/fæd, кæд/kæd

Дж дж / Дж дж 

İki harfin birleşmesinden oluşan bir sestir. Türkçedeki "C,c" sesinin karşılığıdır. Titreşimli, ünsüz, süreksiz bir dişdamak sesidir. Ön ve iç seslerde kullanılır. 

джы/cı, джу/cu, джа/ca, дже/ce

Дз дз / Дз дз 

İki harfin birleşmesinden oluşan bir sestir. Türkçedeki "Z,z" sesinin tam karşılığıdır. Sızmalı, titreşimli diş ünsüzüdür. Ön, iç ve son seslerde kullanılır. 

дзы/zı, дзу/zu, дза/za, дзо/zo 

Е е / Е е

Dar, orta sesli, Türkçe’deki “e” harfinden daha kapalı bir sestir. İnce, geniş ve düz bir ünlüdür. Dil ve damağın ortası kullanılarak söylenir. Daha ziyade "ye" sesi gibi bir ses çıkartılarak okunur.

бе/bye, ре/rye, ве/vye, де/lye, ле/lye, ге/gye 

3 з / 3 з

Türkçedeki "J,j" harfinin karşılığıdır. Sesbilim açısından diş eti damak ünsüzlerinin ötümlüsüdür. Rusçadaki "Ж ж" harfi ile sesdeştir. Digoron dialektinde bu harf "Z,z" harfinin karşılığıdır.

зы/jı, зи/ji, за/ja, зу/ju, æз/æj, 

И и / И и

Dar, yüksek sesli, Türkçe’deki “i” gibi ancak daha kapalı bir sestir. Sesbilim açısından düz, ince ve dar bir ünlüdür. Kelime başında kullanıldığında "y" sesi ile birlikte ses değişimine uğrar. Bu harfi okurken ünsüzden sonra yumuşatıcı olmasına dikkat edilmelidir.

би/bi, ви/vi, ги/gi, ди/di, ли/li, ми/mi, ни/ni, ри/ri, фи/fi

Й й / Й й

Türkçedeki "Y,y" harfinin karşılığıdır. Ön damak konsonantlarından biri olan y, vokale en yakın konsonant sayıldığı için yarı vokal diye de değerlendirilir. Y sesinin çıkışı "i" vokaline yakındır (sızmalı, titremişli damak ünsüzü). Oluşumunda hava için geniş yer kalan konsonantların başında gelir; birbirine değmesi gereken organlar arasında değinim oranı en az olanlarından olduğu için süreklidir, vokale yakındır.

йи/yi, йе/ye, йо/yo, йа/ya, ай/ay, йу/yu, ей/ey, ай/ay

К к / К к

Türkçedeki "K,k" harfinin karşılığıdır. K, bir damak ünsüzüdür. Dil ve damağın sıkışıp ses yolunu kapamasıyla patlayarak çıktığı için sert ve (kapantılı) süreksizdir. Damağın ön bölümünden çıkar. (Örn: pek)

ку/ku, кæ/ke, ка/ka, ки/ki, ко/ko 

Къ къ / Къ къ

Kalın "K,k" harfidir. "ъ" işaretinin önündeki harfi kalınlaştırıcı bir özelliği vardır. Böylece çift sesli bir harfe dönüşür. Arapçadaki "kaf" sesine benzer. Ağızın biraz daha arkasından çıkartılır. 

къу/khu, къа/kha, къы/khı, къо/kho

Л л / Л л

Türkçedek "L,l" harfinin karşılığıdır. Yumuşak, sürekli bir diş ünsüzüdür. Ünsüzlerde kalınlık ve incelik yoktur; hecesine girdiği ünlünün kalınlık ve inceliğine göre söylenir. 

ла/la, ли/li, лæ/le, лу/lu, лы/lı, æл/el, ал/al, ло/lo

М м / М м

Türkçedeki "M,m" harfinin karşılığıdır. Titreşimli çift dudak ünsüzüdür. Yumuşak, ötümlü, tonlu bir sestir. 

ма/ma, мæ/me, му/mu, мы/mı, ми/mi, мо/mo 

Н н / Н н

Türkçedeki "N,n" harfinin karşılığıdır. Sesin ağızdan çıkışına göre bir diş ünsüzü (ündeşi)’dür; süreklidir, yumuşak ya da ötümlüdür.

на/na, нæ/næ, ны/nı, ни/ni, ну/nu 

О о / О о

Dar, orta sesli. Türkçe’deki “o”  harfine benzer ancak daha kapalıdır ve daha fazla iki dudak arasından çıkar. 

бо/bo, до/do, но/no, фо/fo, го/go, ой/oy, ом/om, од/od, ор/or 

П п / П п

Türkçedeki "P,p" harfinin karşılığıdır. "B" sesi ile aynı oluşum yerinde birleştiği halde katı, patlamalı, titreşimsiz, çift dudakta beliren bir ünsüzdür.  

па/pa, пæ/pæ, пы/pı, пу/pu, по/po, ап/ap, æп/æp, оп/op

Пъ пъ / Пъ пъ

Çift sesli harflerden birisidir. "P" sesine göre daha kalındır ve gırtlandan çıkar. "Pıha" gibi. 

пъа/pha, пъæ/phæ, пъы/phı 

Р р / Р р

Türkçedeki "R,r" harfinin karşılığıdır. Ön damak ünsüzü "r"nin söylenişinde dilin ucu kalkar; r’nin söylenişinde ses yolunu açık tutan bir eğilim vardır; böylece yukarı kalkmış olan dilin ucu titrer (titreşimli). 

ры/rı, ра/ra, рæ/ræ, ро/ro, ар/ar, æр/ær, ор/or 

С с / С с

Türkçedeki "Ş,ş" harfinin karşılığıdır. Digoron diyalektinde "S,s" harfinin karşılığıdır. Arap alfabesindeki "Şın" harfine eşdeğer ses çıkartır. Oluşumunda geniz yolu kapalı kalın ağız ünsüzlerinden biri, damak diş ünsüzü olarak ağız içinde biraz arkada oluşur; oluşumunda hava için dar bir yer kalır.

сы/şı, са/şa, сæ/şæ, ис/iş 

Т т / Т т

Türkçedeki "T,t" harfinin karşılığıdır. Bir diş sesidir. Patlayıcı bir ünsüzdür. 

та/ta, тæ/tæ, ты/tı, то/to, ту/tu, ат/at, æт/æt 

Тъ тъ / Тъ тъ

Çift sesli harflerden birisidir. "T" sesine göre daha kalındır ve gırtlandan çıkar. "Tıha" gibi. 

тъа/tha, тъы/thı, тъæ/thæ 

У y / У y

Türkçedeki "U,u" harfinin karşılığıdır. Ancak başka sesli harf ile yan yana geldiğinde İngilizcede ki “w” sesi gibi okunmalıdır.

бу/bu, лу/lu, ру/ru, уг/ug, ду/du, му/mu, ду/du 

Ф ф / Ф ф

Türkçedeki "F,f" harfinin karşılığıdır. Katı, titreşimsiz, sızmalı bir dişbudak sesdeşidir.

фа/fa, фæ/fæ, фо/fo, фу/fu, фы/fı, фи/fi, оф/of, аф/af, ыф/ıf

X х / X х

Tam olarak değilse de Türkçedeki "H,h" harfinin karşılığıdır. Biraz daha gırtlaktan çıkartılır. Sert ünsüzlerdendir. 

ху/hu, ха/ha, хы/hı, хо/ho, хæ/hæ

Хъ хъ / Хъ хъ

Çift sesli harflerden birisidir. Türkçede tam karşılığı yoktur. Kalın "H" gibi olsada "Q,q" sesine çok daha yakındır.  

хъа/qa, хъæ/qæ, хъы/ хъо, хъу/qu

Ц ц / Ц ц

Türkçedeki "S,s" harfinin karşılığı olmakla birlikte "Ts" sesini andırır. Dar bir geçitten çıkan sese dayalı olduğu için sızmalı, sürekli ünsüz diye de tanımlanabilir. 

ца/ta, цы/sı, цо/so, цу/su цæ/sæ

Цъ цъ / Цъ цъ

Çift sesli harflerden birisidir. "S" harfine göre daha kalındır ve gırtlaktan çıkar. "Sh" gibi.

цъа/Sha, цъæ/Shæ, цъы/Shı 

Ч ч / Ч ч

Türkçedeki "Ç,ç" harfinin karşılığıdır. Katı, patlamalı, titreşimsiz bir diş eti sesdeşidir.

чи/çi, чы/çı, чу/çu, ча/ça 

Чъ чъ / Чъ чъ

Çift sesli harflerden birisidir. "Ç" harfine göre daha kalındır ve gırtlaktan çıkar. "Çh" gibi

чъы/çhı, чъи/çhi, чъа/çha

Ы ы / Ы ы

Türkçedeki "I,ı" harfinin karşılığıdır. Dar, düz ve kaim ünlüdür. Dudak ve dilin hareketsiz durumuyla seslendirilir. Akıcı ve düzenlidir. "æ" gibi orta seslilere aittir, fakat daha kapalıdır. Digoron diyalektinde bu harf kullanılmaz.

бы/bı, лы/lı, пы/pı, вы/vı, фы/fı, ды/dı