Köklere Doğru: Uzmanların Oset Soyadları’na Dönüş Üzerine Görüşleri

Oset soyadlarının eski şekline geri dönüş meselesi uzun bir süredir tartışılmaktadır. Güney Osetya vatandaşlarının soyadlarının çoğu hala sonuna eklenen Rus “-ev” ya da “-ov” eklerinden oluşmaktadır. Fakat son zamanlarda sık sık genç ve aydın kesimler arasında Oset soyadına geçiş olmuştur. Bu konu daha önce 1950'lerde mutlaka öze dönüşün gerçekleşeceğine inanan Oset yazarlar tarafından dile getirilmiştir.

O dönemlerde bu konunun önemini belirten yazarlar Osetçe yazmaya dönüşü savunan meşhur şairler Plitı Gris ve Bestautı Georgi idi. Gris, Georgi'ye yazdığı mektuplardan birinde tarihi seslendirmeye geçişin zor olmayıp yakında hayata geçirileceğini yazmıştır;

“Ne siyaset ne de başka bir şey Oset yazı sistemine geçişi engelleyebilir. Senin de belirttiğin gibi, soyadlarını hala yazmamız gerektiği gibi yazmıyor olmamızın sorumlusu yazarlar ve bilim adamları olduğu gibi biziz de. Öncelikle yazım kuralları ve doğru yazma şekillerinde ortak bir fikirde olan yazarların bir araya gelip, doğru yazıma karar vermesi gerekir"

Ancak aradan 60 yıl geçmiş olsa da, 2012 senesinde “Oset Soyadları Yasası’yla isteyenlerin atalarının soyadını alabilmesi haricinde herhangi etkin bir adım atılmamıştır. 

Güney Osetya Devlet Üniversitesi’nin Oset Dili ve Edebiyatı fakültesinin yardımcı profesörü Dzitstsoytı Yuri, İngiliz Dili ve Edebiyatı fakültesinin doçenti Mira Tshovrebova ve Kültür, Din, Eğitim ve Medya Komitesi Parlamentosunun başkanı Yuri Gabaraev, Sputnik ile Oset soyadları tarihi, önemi, yazılışı ve Oset soyadlarına geçiş hakkında konuştu.

Dzitstsoytı Yuri: Oset Soyadlarının Değiştirilmesi Hakkında 

Kafkasya’nın Rus devletinin bir parçası olduğu dönemlerde bütün idari otoritelerin Rus İmparatorluğunda yapıldığı gibi isimleri kaydetme yetkileri de vardı. Durum böyle olunca devrimden önce Gürcü din adamları isimleri Gürcü ekler olan "-şvili" "-dze" veya Rus ekleri olan "-ov" veya "-ev" ile kaydetmiştir.

Sovyet iktidarının gelişiyle, soyadların çoğu Rusça yazılmıştır.

2012 yılında Güney Osetya'da isteyen herkesin Oset soyadlarına dönmelerini sağlayan bir yasa çıkartılmıştır. Fakat bu yasanın zorlayıcı hiçbir maddesi yoktur. Yasa, isteyenlerin soyadlarını değiştirebilmesine izin vermekle beraber değiştirmek istemeyenleri de bir şeye zorlamamıştır. 

Mira Tshovrebova: “Oset Soyadları Yasası” Hakkında 

2010 yılında eski parlamento başkan yardımcısı Mira Tshovrebova tarafından tasarlanan yasa 2012 yılında imzalanıp kabul edilmiştir. “Oset Soyadları Yasası”, Oset halkının kimliğini korumakla beraber, kimliğini geliştirmesi ve kültürel değerler alanını belirlemek için hazırlanmış aynı zamanda benzer işlemlerin Kuzey Osetya Özerk Cumhuriyeti için de yasal zemin bulması hedeflenmiştir.

Soyadları başka toplumlarda olduğu gibi bizim de ulusal mirasımızdır. Bu nedenle soyadlarımızın orjinal yazılışlarına geri dönme kararımız herkes tarafından anlayışla karşılanmalıdır. 

2012 yılında kabul edilen yasanın biran önce uygulanması gerekli. Bizim soydalarımızın kendi dilimizde bir anlamı var. Atalarımızdan bize miras kalan ve bizim isteğimiz dışında değiştirilen soyadlarımızın bir kısmı Rusça, bir kısmı Gürcüce ve çok az bir kısmı kendi dilimizde kullanılıyor. Aynı soyadının birbirinden farklı şekilde kullanılıyor olması karışıklık yaratıyor.

Soyadlarının birçoğu ‘gürcüleştirildiği’ için yazılışında ve seslendirilmesinde bozukluk meydana gelmiştir.

Soyadlarının orijinal haliyle kullanılması isteği tamamen kültürel mirasımızın yok olması endişe ve arzusundan kaynaklanmaktadır. Biz bağımsız ve güçlü bir devletiz ve bu yasa kesinlikle politik bir amaç içermiyor. Rusçayı veya Güney Osetya topraklarında yaşayan diğer milletleri bastırmak gibi herhangi bir hedefimiz yoktur.

Yasa yürürlüğe girmesine rağmen bu güne kadar yetkili makamlarca bu yasanın uygulanması için hiçbir somut adım atılmadı.

Yasa herkes için gereklidir. Fakat yasanın geçerli olmasıyla beraber soyadı değişikliği sürecini kolaylaştırmak için bir takım yasal belgeler gerekmektedir. Örneğin kimlik ve pasaport üzerinde yapılan soyadı değişikliğinin diğer tüm belgelerde de geçerli olduğunu belirten bir tüzük hazırlanılırsa, diğer birçok işlemi yapmaya gerek kalmaz. Bu amaçla Kuzey ve Güney Osetya'da soyadlarının tamamını içeren kanunun ek sicili yayınlamıştır.

Soyadı değişikliği vatandaşın kendi kararıdır, ancak belgelerin toplanması ve çeşitli zorunlu bürokratik aşamalardan geçmek çok sayıda yasal işlem gerektiriyor.

Asıl soyadına geçişi kolaylaştırmak için yasal düzenlemelerin bir an önce yapılması ve yasanın gerçek anlamda yürürlüğe girmesi gerekiyor. Eğer insanlar kolay ve sorunsuz bir şekilde Oset soyadlarının yazılı olduğu kimlik belgelerini elde edebilirlerse, bu birçok kişinin bu değişikliği yapmasını sağlayacaktır. Ama bu soyadı değişikliği için evrak işlemlerinin fazla olması yasadan faydalanmak isteyenlerin sayısının azalmasına neden olacaktır. Birçoğunun buna ayıracak vakti olmayabilir.

Yuri Gabaraev: Yeni Tasarı Üzerine 

2012 yılında kabul edilen “Oset Soyadları Yasası” henüz toplumun büyük bir kısmı tarafınca kabul edilmeyen bir kanundur. Bu sebepten dolayı şimdilik parlamentoda tartışılması için soyadları değişikliğini kolaylaştıran yeni bir tasarı getirmek için çalışıyoruz. Şu anda Oset soyadlarının tek bir kurala göre yazılması tartışılıyor. Ama bunun için henüz kesin bir karara varmadık.

Oset soyadı olan “Хъоцыты /Qotsıtı” ve “Коцты/Kotstı”nın yazılışları tamamen farklı olmakla beraber Rusça yazılışları aynıdır; Koçiev. Bu durum kimin hakkında konuşulduğu anlaşılmadığı için bu büyük bir karışıklığa yol açabiliyor. Rus alfabesinde Oset harfleri olan “хъ/q” ve “к/k” ikisi de aynı şekilde “к/k” olarak yazılıyor. Bu ve buna benzer sorunlar da tartışılıyor. Parlamento görüşmelerinin sona ermeden önce soyadlarının orijinal seslerine göre yazılışlarını belirleyen bir karara varılmalıdır.

Diana Valieva
Kaynak: https://sputnik-ossetia.ru/South_Ossetia/20180522/6439327.html
Çeviren: Tsoriti Emine