Türkiye Osetlerinin kullandığı Osetçe Atasözleri

Derleyen: Ufuk Güneş

Ailevi ilişkiler üzerine:
Tsæræn bættæ wæd, xæræn bættæ biræ. Yaşayacak günler olsun, yiyecek günler çok. KK.

Kunæ tærsay - Kunæ lizay - Kunæ ‘mbæxsay dæxitsæy ! Wæd ænbælı dær kærtsæn dær y’emp'ujæn yæxitsæy !!... Korkmasan - Kaçmasan - Saklanmasan kendinden! O zaman gerekir, kürkünün yaması da kendinden!.. İİ.

Fælmæn wærık şædæ madı badatta, g'æbær wærık yæ madı dær næ bædætta! Iyi huylu kuzu yüz anadan emermiş, kötü huyluysa anasını bile ememezmiş. EG.

Væddær kæwı fıdvæddær kæwı. Evladı olmayan da ağlıyor kötü evlat sahibi de ağlıyor. MÖ.

Zærondæn yæ fınz aşærfut æmæ yæ jondæy bafærsut. İhtiyarın burnunu sil ama akıl danış. EG.

Kæy næ warjay wımæn yæ tsæwın tsæp tsæp, yæ xærın tz’æp tz’æp. Sevmediğin kişinin ağzı şap şap, yürüyüşü rap rap (her yaptığı gözüne batar). MÖ

Kæy næ warjay, wımæn yæ mitæ dær ænæad 'ştı. Sevmediğinin kişinin yaptıkları da tatsız gelir. LKu.

Beja, ne beja: nexi Beja. Hacet, na-hacet: bizim Hacet. (Beja: uygun / lüzum demek. Sondaki Beja özel isim.) MA.

Bæræg bæræg læcı çıjg, ægær bæræg kudzı çıjg. Sabırlı olan Adam kızı olur aşırı sabreden köpek kızı. (Fazla sessiz kalıp tahammül eden kadın övüleceğine hakarete uğrar.) DE.

Xoyı jærdæ æfşmærmæ, æfşmærı jærdæ avd hoxmæ (qædmæ). Kız kardeşin kalbi erkek kardeşte, erkek kardeşin kalbi yedi dağda (ormanda). DE.

Ettiye şiaxş, midegæy çındz.( Dışarıda damat içeride gelin. KK.

Bir aileye cenaze haberi getiren atlı kapıda durunca Efşin diyor ki "Evin dışından ise ölen damat olsun, evin içinde ise gelinim olsun." (Kimse oğluna kızına kıyamıyor.)
Кæрцæй хæдон хæстæг дæр. Gömlek kürkten yakındır. KK.

Bættæn yu tagæy næ fag kotta, dıwwæ tagæy ışkottoy. İp bir kat iken yetişmiyordu, iki kat yaptılar. DE.

Hæfşæn yæ læppın huırı tın. Kurbağaya yavrusu güneş ışını . NG.

Atsı mæng dunæyıl xorj uşæn xuıjdær xorj næy. Bu yalan dünyada "iyi bir kadın"dan iyisi yoktur. AA.

Læg æmæ uş kæræzi kuı ‘mbaroy, wæd şæ tsard æntson u. Kadın ve erkek birbirini anlarsa hayatları kolaydır. AA.

Læg æmæ uş færæti qædæy barş dıştı. Kadın ile erkek baltanın sapıyla ölçülür. EG (Bir zaman sonra birbirlerine çok uyum sağlarlar.)

Şizæræn dæm yæ qæbışı tsæqutæ nikkotdoy, wıydam aftæ zæğı: mæ tz’iw basığdi. Yetimin kucağına ( yesin diye ) kavurga koymuşlar kuşum yandı demiş. (Yetimi memnun edemezsin anlamında.) EG.

Nanayı bınæy çi næ ıswatsı wıy nana næ zæğı. Altında viyaklamadığına ana demezsin. (Doğurmadığın sana öz evlat (gibi) olmaz.) EG.

Ayk karken jond amonı. Yumurta tavuğa akıl verir. HA.

Mæşıg yæ duræy ızğælı. Kule kendi ağırlığından çöker. AA.

Sosyal ilişkilere dair:

Arşimæ kærdon næ tsæğdın. Ayı ile armut (ağacı) silkelenmez. (Kendinden güçlü biriyle işe girersen sana bir şey kalmaz.) EG.

Alçıdær kæy wærdonı badı wıy jaræg kænı. Herkes de kimin arabasına binmişse onun şarkısını söyler. EG.

Işgæyı qux tsınz itsæn. Elindeki dikeni başkası çıkarır. (El ele muhtaçtır.) EG.

Ærrayı kærzın jontcını gubını. Akılsızın ekmeği akıllının midesine (gider). EG.

Ærrayı kærzın rajdær xærınts. Önce akılsızın ekmeğini yerler. EG.

Ænæ afon vajæg yæxi zıppæy xærı. Vakitsiz misafir kendi cebinden yer. DE.

Iştong biræğ, kærtmæ læburı. Aç kurt bahçeye saldırır. DE

Ærra bareg, don ışgareg. Deli atlı suya ilk atlar. DE.

Donlaşt huılızæy næ tærşı. Suya düşüp sırılsıklam olan ( sudan ) korkmaz. EG

Rajmæ tsæway dæ şær, fæştæmæ tsæway dæ ş.z xoyınts. Öne gitsen kafana vuruyorlar, arkaya gitsen p..na vuruyorlar. DE

Rajmæ tsæwın don mælatsı, fæstæmæ tsæwın şom mæ næwazı. Öne gitsem su bırakmıyor geriye gitmeye para bırakmıyor. (Deli akan bir suyu geçmek için iddialaşan kişinin sözü.)

Karkæn fıdæbon, xæzarı xitsawæn tsæşgom. (æfşinæn nom) Tavuğa eziyet, ev sahibine meziyet! (evin hanıma isim) EG, DE.

Xæræg kuşı, bæx ta yæ xærı. Eşşek çalışır, at yer. DE

Mıd kæmi, wım arş dær wızæn. Bal olan yerde ayıda olur. LK

Yunnæg bınz çırğættı bayzag kænın næ bafırajzæn. Bir tek arı kovanı dolduramaz. LKı.

Dæ hamayı qux darğ, ærimayı qux ta tsıbır wa. Al diyen elin uzun, ver diyen elin kısa olsun. (yani birinden birşey isteme ama ver / sadece en yakınlarından yardım iste ama tanıdığın herkese yardım et!) MÖ

Mæguırzinad jıngæy hedonu, alçi kænın næ bafırajzæn, Fakirlik ateşten gömlektir, herkes giyemez. DE

Mæguıræn yæ ræbıynagæy, kæjdıgæn yæ fæş duwayrag hujdær. Fakirin baş köşesindekindense, zenginin kapı ardındaki iyidir. DE

Jærdæ kuı ne wuını wæd dær tsæts dær næ wuını. Kalbini kaparsan gözün de görmez! EG.

Mæguır yæ fıntæy g’al wæyyı. Fakir rüyalarıyla gurur duyarmıș. LKu

Iştong kark yæ fını yew wunı. Aç tavuk rüyasında çavdar görür. DE

Mæguırı jærdæ fıntæy qаl u. Yoksul (ancak) rüyasında mutlu olur. NG

Mæguır dam mæt næwıdi æmæ yæ şuzın fæşæfta. Fakirin derdi yokmuş da (tek) iğnesini kaybetmiş. HD

Wallon dæm kalimimæ yæxi barşta, æmæ dam yæ dængtæ asguıdıştı. Solucan ben de yılan kadarım deyip esnetmiş vücudunu, barsakları kopmuş. EG.

Næmıg padzaxıy kuıwa æxşın ænson wızæn. Mermi devletten olursa atması kolay olur. DE

Fıd ışgudæy fıd æmp’ışt hujdæru. Kötü yırtıktansa kötü yama iyidir. DE

Atlarla ilgili Oset Atasözleri:

Bæxæy yæ davæg yæ khæxtæ. Atın hırsızı ayakları. KK.

Tsalımmæ dæ bæx mijı valımmæ d'exş æfştaw rat. Atın işeyene kadar kamçını borç ver. KK.

Næ yæxşı tzık, næ bæxı xurıt. Ne kırbacın sesi, ne atın kişnemesi. DE.

Ænæbarı bæx dıgæyttæ xæşı. Çaresiz at iki kişiyi taşır. CP.

İron Adæymag fidaw u kuræt æmæ bæximæ! İron'un yakışığı Atı ve Kıyafeti! İİ.

Xorj bæx læcı arğ. İyi at insan değerindedir. UG.

Xorj bæxı exş ne qæwı. İyi ata kamçı gerekmez. UG.

Xorj bæx biræ næ tsærı. İyi at çok yaşamaz. UG

Bæxæy warjondær foş næy. Hiç bir hayvan bir attan çok sevilemez. UG

Dæ bæxı yexşæy ma tsæv, fælæ y’eyyæw tsæv. Atına kamçı ile vurma, gemine vur. UG

Ævjær bæxæy xæræg xuıjdær. Kötü attan eşek yeğdir. KK

Yalan ve kötülük üzerine:
Gædıyı qax tsıbır u. Kedinin ayağı kısadır. Gædı hem kedi hem de yalan demek. Kelime oyunu yapılıyor ve "yalancının mumu yatsıya kadar yanar" anlamında kullanılıyor. UG

Durın jaxta mæ bın şığjærin u, goppa jaxta æme ıj kæmdæn. Güveç demiş altım altın, kepçe demiş ya ben neredeyim. DE.

Ævjær nıxaş toppı næmıgæy darddær xayı. Kötü söz top mermisinden de uzağa gider. AA.

Fıdkoy xæzar xalæg, dam-dum mæşıg xayı. Dedikodu ev (kule) yıkar. AA.

Jærond maşt færox væyyı, fælæ ’vjær nıhaş jærdæyæ nærox kænı. Her acı geçer ancak kötü söz unutulmaz. AA.

Fıdbon æmæ mæştıgær læg biræ næ hæşşınts. Günün kötülüğü ile adamın siniri çok uzun sürmez. EG.

Gædımæ min fændag, Raştmæ yu fændag. Yalanın bin yolu, doğrunun bir yolu vardır. LK.

Xorj xærinag akalını bæştı, æwjærı gubın aşkhuınæd! İyi yemek kalacağına, kötünün karnı yırtılsın. ( kötü yemekten çatlasın ) MÖ.

Kader vb:
Fıdbılıjı dur xærdwælæ dær tulı. Beladan (musibetten) taş yokuş yukarı yuvarlanır. MA.

Ænamondmæ tewayı rağmædær biræğ læburı. Şanssız kişiye deve sırtında bile kurt saldırır. DE.

Fışæy wærık, şæğæy şænık jayı. Koyundan kuzu keçiden oğlan doğar. KK.

Kalımæn yæ læppın dær kalım u. Yılanın yavrusu da yılandır. DE.

Şæræy xærgæ, bınæy axædgæ. Üzerinden aldıkça dipten çoğalan. CP.

Xærınæy ænkhælmæ kæşın xujdær. Ummak, yemekten iyidir. KK.

Alkæmæn dær y’amond kond u, alçıdær yæxi amondæy tsærı. Herkes kendi kaderini yaşar. AA.

Kalım bit’ınayı lığdi, bit’ına yæ hunkı bılı ırjadi. Yılan naneden kaçıyormuş, nane deliğinin (yuvasının) dibinde bitmiş. DE.

Ænæfæştag ærtsæwgæ fıtstsacı xorjæ (arğ) næy. Sonu belli olmadan bir şey belli olmaz / değerlendirme yapılamaz. EG.

Færæt yæ rajag tsæfæy bæræg u. Balta ilk vuruştan belli olur. EG.

Gaylag rodæy bæræg u. İyi öküz buzağıyken belli olur. UG.

Qumıx kardæy færæt hujdær, ıwjær tsardı mælæt hujdær. Kör bıçaktan balta iyidir, kötü yaşamaktan ölmek iyidir. DE.

Fırændam yæ dımæg warğ næw! Koça kuyruğu yük olmaz. EG.

Karakterler üzerine:

Wærdon aşætta şug, gal amæla fıd. Öküz arabası kırılsa odun, öküz ölürse et. (Gamsız insanlar için söylenir.) DE

Æwjæræn æfşænttæ biræ wæyı. Kötüye (tembel) bahane çok olur. DE

Næ jonınæn yæ qux næ rişi. Bilmiyorumun eli ağrımaz. DE

Æwjæræn yæ ıwjag yæ wælday. Kötünün dili fazlalığı. DE (Bir işe yaramaz olup söz sahibi olmaya çalışanlar için söylenir.)

Furddam şuadonmæ dongur atsıd. Okyanus çeșmeye su istemeye gitmiș. MÖ

Tsærgæş yæ bajırtæy bæræg u! Kartal kanatlarından bellidir. LKu.

Kuız kælmæy næ amælzæn. Köpek yılandan ölmez. DE (Kötüye birşey olmaz anlamında).

Xæræcı tsin dændagæy. Eşeğin mutluluğu dişindedir. (sevgisini dişleyerek gösterir) CP.

Xorj qug khærtayı zag æxşır ratdta, ştæy yæ yæ khaxæy akhuırdta. İyi inek bir kova dolusu süt verdi, sonra tepti devirdi. (Baştan iyi başlayıp sonunu getiremeyenler ya da iyilik yapıp sonra kötülük yapanlara denir.) EG.

Bon-ijærmæ fæxşæşta ‘mæ şıl ijæri ts’æmælttæ bakaldta. Akşama kadar buğdayı eledi eledi sonra hepsini geri karıştırdı. EG.

Biræğæn jağxtoy fıştæ ma xær, “fælævut ma şæğ fæsæw u” jağxta. Kurda demişler koyunları yeme, “durun keçi kaçıyor” demiş. DE.

Ængurştan ts’ıx, gollag gubın. Yüksük ağız, çuval karın. DE.

Adæm fædişmæ kuız ta khæbitsmæ. Millet yardıma, köpek kilere. EYÖ.

Kuız yæ xitsawı awænı ku tsæwı yæ kæzili awæn ænkælu. Köpek sahibinin gölgesinde giderken, kuyruğunun gölgesi sanırmış. DE.

Kuız wardonı bın bahussidi, æmæ zæğı: mæ awwon tsı dıncır u! Köpek arabanın altına yatmış, gölgeye bakıp demiş ne büyük gölgem var! EG.

Wærtstsı mardmæ æxşargard. Bıldırcının ölüsüne kılıç (çekilmez). MÖ.

Wajægı midæmæ næ waxtoy, mædam “mæ yæxş kæm ırsawınzon” jaxta. Misafiri içeri bırakmıyorlarmış, “kamçımı nereye asayım” demiş. DE.

Mælzıg dæm yæ xunkı næ tsıdi, yæ fæştı kædşæltæ laşta. Karınca deliğine (yuvasına) sığmıyormuş, peşinden çalı çırpısını götürüyormuş. DE.

Mışt yæxitsæn bınat n’artta, yæ gæzilıldam naş babaşta. Fare deliğine sığmamış bir de kuyruğuna kabak bağlamış. EG.

Galaw batsıdi æmæ qugaw ratsıdi. Öküz gibi girdi, inek gibi çıktı. LKu.

Waşag gædı mışt næ axşı. Miyavlayan kedi fare yakalamaz. DE.

Tsalınmæ yæ yu khаx işda, wædmæ yın yæ innæ khаx kuıdz bahærzæn. Sen bir ayağını kaldırıncaya kadar, diğer ayağını köpek yer. LKu

Qug jayı, gal kærjı. İnek doğuruyor, öküz inliyor. DE.

Xærægæn yæ şær fıngmæ xaştoy, jæxxmæ tıldi. Eşşeğin kafasını sofraya götürüyorlarmış, yere yuvarlanıyormuş. DE.

Kuız yæ kuızı tsæp tsæp akænzen. Köpek köpekliğini yapar. MA.

Xalon alkæwıl kutda, yæxiwıl kæwg næ wıdi. Karga herkese ağlıyordu, kendisine ağlayan yoktu. DE.

Ğogi kax væşi na farresun kandzay. İneğin ayağı danayı incitmez. AIA

Madi revtæ tsart dætdak. Annenin görüşleri yaşam kaynağıdır. AIA

Кæcær kægalay næ fal fedar favvıy. Kapı çivi ile değil oğul ile sağlam olur. AIA

Lağuzan a fedis a xetsay favvuy. Kötünün kötü örneği kendisinden olur. AIA

Æxsavay bona farnagundaray. Geceden gündüz daha hayırlıdır. AIA

Xor adanan ana avustay. Güneş herkese cömertdir. AIA

Donilast xuliyay na tarsuy. Suyla gelen ıslanmaktan korkmaz. AIA

Xelagæn a bilta çiy fandi falman ku va vatdar a dandagi mark yes. Yılanın dudakları ne kadar yumuşak olursa olsun dişinde zehir vardır. AIA

Şedzar nemkate ivazagay. Yetim hepimizin misafiridir. AIA

Tarsagæ lagi kuytæ idartma arasmotuntsa. Korkak adamın köpekler uzaktan kokusunu alır. AIA

Arani fedar zardi fedar. Sınırların sağlamlığı can sağlığı. AIA

Yeşi ğorz anbalay nayyeşi lağuz anbal ğozdardaray. Varlığın iyi arkadaşından yokluğun kötü arkadaşı iyidir. YA

Kaynak kişiler:
Elmas Güneş, Demet Eren, Mutlu Öĝün, Lüda Kuleeva, Mehmet Alankus, Ali İhsan Aliihsan Aydogan, Kemal Kılıç, Cemil Polat, Levent Kılıç, Azmi Alpay, Nilgün Güngör, Emine Yetişik Özkan, Katya Hadaeva, Şermin Kuş, Melek Özkan, Hayriye Duran, Ilhami Ilhanoğullari, Yavuz Aydoğan, Hayri Ata, Ufuk Güneş.