Bayatı Gappo / Байаты Гаппо (1869-1939)

Kafkas yurtseveri, yazar, eğitimci, gazeteci, folklor araştırmacısı, avukat, yönetici ve toplum adamı Bayatı Gappo, 11 Eylül 1869'da, Osetya'da Terskaya bölgesinde, Olginskoye köyünde doğdu. Babası Vasily ve annesi Taturdzan Ældattatı'nın(Nadezhda) yedi çocuğundan (Alexey, Ismail, Anna, Ekaterina, Andrey ve Roma(Cermen)) en büyüğüdür. İlk eğitimini amcası Genelkurmay Başkanı Mikhail Georgievich Baev'in yanında aldı. Vladikafkas Klasik Spor Lisesini (1889) ve Novorossiysk Devlet Üniversitesi Hukuk Fakültesini (1894) bitirdi.

Mezuniyetten itibaren Vladikafkas'ta avukatlık yaptı ve Vladikafkas ile Osetya'nın sosyal yaşamına aktif olarak katılmaya başladı. Üstün yetenekli bir gazeteci olan Gappo, yerel yayınlarda, dağcıların yaşamının sorunlarından, tarihsel materyallere kadar çok çeşitli konularda düzenli olarak çeşitli makaleler yayınladı. 1897'de kuruluşunda ve çalışmalarında yer aldığı "Terek Bölgesi Dağlıları Arasında Bilgi ve Tekniği Yayma Derneği"nin 1902-1906 yılları arasında başkanlığını yaptı. Gappo ana dilde yayıncılığa çok büyük önem verdi ve yayın kuruluşu "Ir"in (Oset) kuruluşunda yer aldı. Yakın dostu Kosta Hetagkatı’nın 1897'de basıma hazırladığı, Osetlerin manevi kültürünü yansıtan “İron Fendır” adlı şiir kitabını ve A.Kubaltı'nın "Afkhardtı Hasana" (Osetyalıların Yaşamından) şiirini, Çarlık sansürüne rağmen 1899 yılında yayımladı. Kosta'nın yönettiği "Kuzey Kafkasya" gazetesinde yayınlanan materyalleri kaydederek Oset folklorunu toplamaya başladı. 1900 yılında, genç Oset yazarları ve şairleri A.Kubaltı, G.Tsagoltı, A.Kaitmaztı'nın bilinmeyen ilk eserlerini içeren "Gælæbu" (Kelebekler) kitabı yayınlandı. V.F.Miller tarafından hazırlanan 3 ciltlik Osetçe-Rusça-Almanca sözlüğe katkıda bulundu. Ayrıca kendi eserleri olan "Iron argæutæ" (Iron Masallar, 1900), "Ambisændtæ Amæ uytsi-uytsitæ" (Iron atasözleri ve bilmeceler, 1900) ve "Farn" (Dünya, 1901) kitaplarını yayımladı.

31 Mayıs 1905 yılında Vladikafkas Kent Konseyine seçilen Gappo, 1911'de Vladikafkas Belediye Başkanı oldu ve 1917 Devrimi'ne kadar bu görevde bulundu. Üniversite mezuniyetinden, devrime kadar geçen sürede Vladikafkas'ın ve halkın pek çok sorununun çözümünü üstlendi. Osetya'da kooperatif hareketinin temellerini attı ve bunu halkın refahını yükseltmenin tek yolu olarak gördü. İlk kırsal bankaları, kredi ortaklıkları ve kamusal ahırları gerçekleştirdi. Osetyalı köylülerin devlet Köylü Bankası'ndan kredi kullanımını sağladı. Şehirdeki ilk yerli belediye başkanı olan Gappo, Vladikafkas'ın ekonomik ve kültürel gelişimi için çaba harcadı. Onun döneminde Vladikafkas en büyük gelişmeyi gösterdi.

Gappo, Şubat 1917 Devriminden sonra ilk Osetya Anayasasına ilham verecek "Osetya Konseyi Yönetmeliğini" hazırladı ve otokrasinin çöküşünden sonra, güçlü bir merkezi otorite ile federal ilkelere dayanan bir cumhuriyeti savundu. Kafkasya'nın tüm halklarının geleceğini, tek bir anayasal Rusya çerçevesinde öz-yönetimlerin gelişmesinde gören Gappo, Şubat 1917 Devriminden sonra Vladikafkas’taki "Kafkasya Dağlıları Birliği" Kongrelerinin toplanmasında ve çalışmalarında önemli rol oynadı. Kuzey Kafkasya Halkları Temsilcilerinin 1 Mayıs 1917'de Vladikafkas'ta Olginskaya Lisesi'nde I. kongresinde finans, tarımsal yardımlar, ortak çalışma, vergiler gibi sorunları inceleyen bir rapor sundu. 12 Kasım 1917'de Kafkasya Dağlıları Birliği Merkez İcra Komitesi'nin toplantısında Vassan Giray Cabagı'nın başkanlığında oluşturulan finans komisyonunda görev aldı. Ayrıca Merkez İcra Komitesi’nin çalışmalarına yardımcı oldu. Kuzey Kafkasya’da Sovyet Rusya iktidarının yerleşmesinden sonra Tiflis'e yerleşti. Ahmet Tsalıkkatı'nın çıkardığı "Volniy Gorets" (Özgür Dağlılar) ve "Nog Tsard" (Yeni Hayat) gazetelerinde edebi yazılar kaleme aldı.

Şubat 1921'de Gürcistan'ında Sovyetler tarafından işgali üzerine Mart 1921'de Türkiye üzerinden Almanya’ya yerleşti. 1926 yılında Berlin Üniversitesinde yardımcı doçent olarak kabul edilen Gappo, Osetinoloji kürsüsü başkanlığı yaptı ve Oset dili üzerine dersler verdi. Muhaceret yaşantısında Kafkasya Dağlıları Halk Partisi çevresinde yer aldı. Şiir, Masal, atasözleri, bilmeceler koleksiyonları hazırladı ve yayımladı. "Alguziani" şiirini Gürcü'ceden Rusça'ya çevirerek yeniden yayımladı.

İki kardeşini (İsmail ve Çermen) Şubat devriminden sonra çıkan iç savaşlarda, diğer iki kardeşini de (Alexey ve Andrey) "Büyük Terör" de kaybeden Bayatı Gappo, 24 Nisan 1939’da Berlin’de öldü. 12 Nisan 1995'de külleri Osetya'ya getirildi ve Osetya Kilisesi'nde Kosta'nın mezarının yanında gömüldü.

Kaynak:

http://kuzeykafkasyacumhuriyeti.org/biyografi/gappo-bayati.html