Musa Kunduk / Кундукаты Муса (1818-1889)

1818 ilkbaharında Osetya’nın Tagaur bölgesinde Kunduhatı Alhast’ın 5. erkek çocuğu olarak dünyaya gelen Musa henüz on iki yaşındayken amanat (soylu ailelerden alınan rehine) olarak Petersburg’a bir askeri okula gönderilmişti. 1836’da süvari asteğmeni rütbesiyle mezun olduktan sonra 1841’de yüzbaşılığa terfi etti. 1848’de Kafkasya Genel Valisi Mihail Vorontsov’un verdiği özel bir görev ile İmam Şamil’le barış görüşmeleri yürüttü, fakat olumlu bir sonuç alamadı. 1852'ye kadar binbaşı rütbesi ile Varşova’da Kafkas Süvari Dağlı Taburu’na komuta etti. Güney Kafkasya’da yarbay rütbesi ile Osmanlılara karşı harekatlara katıldı. Kırım savaşı sonunda albaylığa, 1860’ta ise tuğgeneralliğe terfi ettirildi. 1857’de Askeri-Oset, 1859’da da Askeri-Çeçen Okrugu’nun (idari birim - bölge) başkanlığına atandı.

Kundukov 1864 İstanbul ziyaretinden sonra 1865 yılında istifasını vererek, yaklaşık 5 bin Çeçen, Çerkes (Kabardey) ve Oset ailesinin Osmanlı İmparatorluğu’na göç etmesinin ana düşünürü ve önderi oldu. Rusya hükümetinin diplomatik baskısı ile 3500 kadar göçmen ailesi Kafkasyalılar için doğa ve iklim açısından elverişsiz olan Diyarbakır ve Halep vilayetlerine yerleşmeye zorlandı. Yaklaşık 1500 aile  Orta Anadolu’ya (çoğunlukla Sivas) gönderildi. İlk olarak Aziziye'ye(Uzunyayla) yerleşen Kunduhov, 1867 yılında  Batmantaş'a (Tokat)  taşındı. 

1867 Mart'ında padişah iradesiyle 4. Ordu’ya mirliva olarak atandı. 1877–1878 harekatında emrindeki başta Çerkesler ve Abazalar olmak üzere, Oset, Çeçen, Dağıstanlılardan oluşan bir kaç bin kişilik kuvvet, oluşumundaki etnik yapı ve disiplinsizlik nedeni ile 30 Mayıs 1877'de Benliahmet(Kars) köyünde ağır yenilgi aldı. Musa Paşa, talebi üzerine Anadolu’daki 1. Piyade Tümeni’nin başına getirildi. Bu görevde zedelenen itibarını yeniden elde etti.

Eylül 1878’de Erzurum Vilayeti askeri komutanı olarak ferikliğe getirilen Musa Paşa, Müslüman ve Hıristiyan ahali arasındaki çatışmaları önlemede ve Kürt aşiretlerinin ayaklanmasını bastırmada büyük başarı kazandı. 1880’lerin sonunda istifa ederek hayatının geri kalan günlerini inzivada geçiren Musa Paşa 1889 yılında Erzurum'da vefat etti. Narmanlı Camii haziresinde, geçmişte İmam Şamil’in naibi ağabeyi Hasbulat’ın yanında defnedilmiştir.